Education: ગુજરાત રાજ્ય એ ભારતના પ્રગતિશીલ રાજ્યોમાં ગણાય છે, પણ શિક્ષણની સ્થિતિ ઘણી જ કફોડી બની ગઈ છે. શિક્ષણ એ માત્ર દેશના ભાવિ નિર્માણ માટે જરુરિ નથી, પરંતુ રાજ્ય અને સમુદાયના વિકાસ માટે પણ આધારભૂત સિસ્ટમ છે. દુકાનદાર જેવા વ્યવહાર અને માફિયાઓની જેમ ચાલતી સ્કૂલોએ શિક્ષણની ગુણવત્તાને તળિયે ધકેલી દીધી છે, અને આ સ્થિતિની જવાબદારી મોટા ભાગે શિક્ષણ માફિયાઓ તથા રાજકારણીઓ પર છે.
શિક્ષણમાં વ્યાપારિકરણ
ગુજરાતમાં ઘણી બધી ખાનગી સ્કૂલો શિક્ષણના નામે એક ધંધો ચલાવે છે. આ સ્કૂલો શિક્ષણની ગુણવત્તા કરતાં ફી અને માળખાગત સુવિધાઓ પર વધારે ધ્યાન આપે છે. મોટા ભાગની ખાનગી સ્કૂલો પૈસાદાર વર્ગને આકર્ષવા માટે જ સુધારણા અને સુવિધાઓમાં રોકાણ કરે છે, પરંતુ શિક્ષણની ગુણવત્તા જ્યાંની ત્યાં જ રહી છે. નાણાં આર્થિક સ્થિતિ બળવાન હોય તેવા વિદ્યાર્થીઓને પસંદગી આપવાનો મતલબ શિક્ષણને વેપાર તરીકે જોવામાં આવે છે.
શિક્ષણ માફિયા અને રાજકારણનો અણધાર્યો દબાવ
શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં મોટા પ્રમાણમાં માફિયાઓ અને રાજકારણીઓની સંડોવણી નોંધાય છે. ઘણી સ્કૂલોમાં રાજકીય દબાણ હેઠળ નિયમો અને ધોરણોનું ઉલ્લંઘન થાય છે. મોટાભાગના શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં રાજકારણીઓની સીધી અથવા પરોક્ષ ભાગીદારી હોય છે, જેને લીધે નિયમોનો ભંગ થાય છે અને નિયંત્રણના અભાવને કારણે આ સંસ્થાઓ કોઈપણ જાતની જવાબદારી વિનાના સંચાલન કરી રહી છે.
ભણતર અને ઘડતર વચ્ચેનો વિસંગત વિસ્તાર
એક સમય હતો જ્યારે ‘ભણતર અને ઘડતર’ વચ્ચે સંતુલન જળવાઈ રહેતું હતું. પરંતુ હાલમાં જોવાય છે કે ભણતર તો ફક્ત પરીક્ષાઓ પાસ કરાવવાના મકસદ સુધી જ સીમિત છે. શિક્ષણની મૂળભાવના, એટલે કે જ્ઞાન અને જીવનના મૂલ્યોનું ઘડતર, તે ગુમ થઈ ચૂક્યું છે. વિદ્યાર્થીઓ માત્ર માર્કશીટમાં નંબર મેળવવા માટે ભણવામાં લાગ્યા છે, અને તેનાથી વ્યક્તિગત વિકાસ, લીડરશિપ કૌશલ્ય, અને આત્મવિશ્વાસના અભાવને કારણે વિદ્યાર્થીઓનું ભવિષ્ય અવ્યવસ્થિત બનતું જાય છે.
નિયમોનું ઉલ્લંઘન અને ગુણવત્તાના ધોરણોનો અભાવ
ગુજરાતમાં મોટાભાગની ખાનગી શાળાઓ નિયમોને છોડી, જેવું મન થાય તેવું કામ કરે છે. વિદ્યાર્થી સંખ્યાની મર્યાદા, શિક્ષકોની લાયકાત, અને શાળા માળખા સહિતના નિયમોનું પાલન ન થાય તો પણ કોઈ કાર્યવાહી નથી. શિક્ષણ વિભાગનો ઓછી સુપરવિઝન અને સ્કૂલાના ગઠબંધનને કારણે વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણના ગુણવત્તા મુદ્દે બેદરકાર બનાવવામાં આવી રહ્યા છે.
વિદ્યાર્થીઓનું ભવિષ્ય: એક અનિશ્ચિત દૃશ્ય
આનો સીધો પ્રભાવ વિદ્યાર્થીઓના ભવિષ્ય પર પડે છે. સારી શિક્ષણની આશાએ માતા-પિતા મોટી રકમ ખર્ચીને બાળકોને સ્કૂલામાં મોકલે છે, પરંતુ બાળકોને યોગ્ય ઘડતર નથી મળતું. વિદ્યાર્થીઓને પૂરતું માર્ગદર્શન, યોગ્ય શિક્ષણ ન મળતું હોવાના કારણે તેઓ આગળના જીવનમાં આત્મવિશ્વાસની સાથે અન્ય પ્રકારની મુશ્કેલીઓનો સામનો કરે છે. ભણતર પૂરતું નથી, ઘડતર જરૂરી છે, અને આને કારણે રાજ્યના યુવાનો અનિશ્ચિત ભવિષ્ય તરફ આગળ વધે છે.
સ્થિતિમાં સુધારો કેવી રીતે લાવી શકાય?
ગુજરાતમાં શિક્ષણની કફોડી સ્થિતિ સુધારવા માટે કેટલીક મહત્વની રીતો અપનાવવી પડશે.
1. નિયમોની કડક અમલવારી: રાજ્યના શિક્ષણ વિભાગ દ્વારા નિયમોના પાલન માટે સખત નિયંત્રણ અને ચકાસણી પ્રક્રિયા લાગુ કરવામાં આવી જોઈએ.
2. શિક્ષણમાં વ્યાવસાયિકરણ પર રોક: શિક્ષણને એક ધંધો નહીં પણ માનવ ભવિષ્ય ઘડવાનું સાધન તરીકે જોવાની નીતિ ઘડવી પડશે. જો ખાનગી શાળાઓ પૈસો કમાવાનું એક સાધન બની રહેશે, તો શિક્ષણની ગુણવત્તા ક્યારેય સુધરશે નહીં.
3. શિક્ષક તાલીમ અને વિકાસ: શિક્ષકોના વિકાસ માટે સમયાંતરે તાલીમ અને શિક્ષણ પદ્ધતિઓમાં સુધારા જરૂરી છે. યોગ્ય અને નિષ્ણાત શિક્ષકો જ વિદ્યાર્થીઓનું ઘડતર કરી શકે છે.
4. સમગ્ર શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં ટ્રાન્સપેરન્સી: વિદ્યાર્થીઓ અને માતાપિતાને યોગ્ય માહિતી અને તક આપવી જોઈએ કે જેથી તેઓ ખોટા લાભકારીના નિશાને ન ચઢે.
ગુજરાતના શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં હાલનાં પડકારો કઠિન છે, પરંતુ યોગ્ય દિશામાં કરેલા પ્રયાસોથી સ્થિતિમાં સુધારો લાવી શકાય છે.