Navratri : નવરાત્રી એ ગુજરાતી સંસ્કૃતિ અને ભારતીય તહેવારોમાં એક અગત્યનો તહેવાર છે, જેમાં આધ્યાત્મિકતા, ભક્તિ અને સમાજની એકતાનું પ્રતિબિંબ જોવા મળે છે. આ તહેવાર દરમિયાન રમાતો ગરબો એ માત્ર એક નૃત્ય નહીં પરંતુ ભક્તિપૂર્વક માતા દેવીને સન્માન આપવાની પ્રાચીન રીતિ છે. ગરબાની આટલી મહત્વતાને લીધે, તે માત્ર ગુજરાતમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર ભારતમાં અને વિદેશમાં પણ લોકપ્રિય થયો છે. જો કે, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં નવરાત્રી અને ગરબાના સાંસ્કૃતિક રૂપમાં મોટો ફેરફાર આવ્યો છે, જે અનેક પ્રશ્નો ઉભા કરે છે.
બિઝનેસ અને કૉમર્શિયલાઇઝેશન
નવરાત્રીની ઉજવણીમાં જ્યાં લોકોને ભક્તિ અને એકતાનો અનુભવ થવો જોઈએ ત્યાં હવે વેપાર અને નફાખોરીના લાભ દેખાઈ રહ્યા છે. અનેક આયોજકો ગરબાના આયોજનને મનોરંજન કાર્યક્રમ તરીકે વેચવા લાગ્યા છે. જથ્થાબંધ ગરબા આયોજનથી અત્યારના સમયમાં જે “સીઝન પાસ” ની પ્રવૃતિ શરૂ થઈ છે તે પરિબળો આ દિશામાં ઈશારો કરે છે. ગરબા રમવા માટે પાસની કિંમત જે 300 થી શરૂ થાય છે, તે 8,000-10,000 સુધી પહોંચી શકે છે. આ પાસના ખર્ચ લોકો માટે અતિશય બોજારૂપ બની રહ્યા છે, ખાસ કરીને મધ્યમ વર્ગ માટે.
શેરી ગરબાનો ઘટાડો
શેરી ગરબા, જે ગુજરાતની પરંપરાગત ઉજવણીનો અભિન્ન અંગ હતો, તે હવે શહેરોમાંથી ઓછો થતા જઈ રહ્યો છે. શેરી ગરબામાં કોઈ ટિકિટ કે ફી ના હોવા છતાં, તેની જગ્યા ભાડાવાળા મેદાનોમાં આયોજિત ગરબાએ લઈ લીધી છે. આ વ્યવસ્થામાં લોકોની સજીવ ભક્તિ અને માહોલ ખૂટતો દેખાય છે. શેરી ગરબા જ્યાં લોકો કોઈ ભેદભાવ વગર સહભાગી થવામાં માને, ત્યાં મોટા આયોજનોમાં પૈસાવાળો જ ભાગ લઈ શકે છે. આમાં મુખ્ય વિષય હંમેશા પૈસાનો હોય છે, જે ગુજરાતી કલ્ચરથી દૂર છે.
મહિલાઓની સુરક્ષા પર સવાલ
નવરાત્રીમાંગરબા મહાન ઉજવણી હોવા છતાં, મહિલાઓની સુરક્ષા એ મોટા સવાલો ઉભા કરે છે. પ્રાચીન સમયમાં, ગરબા એક ભક્તિપૂર્ણ અને સલામત માહોલમાં રમાતો હતો, જ્યાં મહિલાઓ પોતાનું માન અને સન્માન અનુભવતી હતી. હાલમાં, ખાસ કરીને મોટું આયોજન કરતી જગ્યાઓમાં, મહિલાઓની સુરક્ષા માટે પૂરતા પગલાં લેવામાં આવતા નથી. આ બધી પ્રવૃત્તિઓના કારણે નવરાત્રીમાં ભાગ લેતી મહિલાઓ માટે ભયજનક પરિસ્થિતિ ઊભી થાય છે, અને તેમને આ તહેવારમાં મન મુકી ભાગ લેવો મુશ્કેલ બને છે.
મનોરંજન તરીકે ગરબાનું રૂપાંતર
અત્યારના સમયમાં, નવરાત્રી અને ગરબા મોટાભાગે મનોરંજનના રૂપમાં જોઈ શકાય છે. તે પ્રાચીન કાળના ગરબાની ભાવનાથી ભિન્ન બન્યું છે. ગરબાના આયોજનોમાં ફિલ્મી ગીતો અને આકર્ષક પફોર્મન્સના લીધે ભક્તિની જગ્યાએ મનોરંજન અને નફો વિપરિત મહત્વ ધરાવે છે. આ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ગરબાની પરંપરાની મૂળ ભાવના ખોવાઈ રહી છે, અને લોકોમાં માતા અંબાના પ્રત્યેની ભક્તિ અને આસ્થા માત્ર એક તહેવાર પુરતી મર્યાદિત બની રહી છે.
આસ્થા અને આધ્યાત્મિકતાનો દૂર ઉપયોગ
નવરાત્રી એ માત્ર મનોરંજનનો કાર્યક્રમ નથી. તે એક ધાર્મિક તહેવાર છે, જેમાં લોકો માતા દુર્ગાની આરાધના કરે છે અને તેમને ભક્તિપૂર્વક સન્માન આપે છે. ગરબા પણ આ તહેવારનો અભિન્ન અંગ છે, જે લોકોની ભક્તિ અને માયાનું પ્રતિક છે. જોકે, આજે આ ધાર્મિક આસ્થા નફાના ઉદ્દેશ્યો માટે વપરાઈ રહી છે. ગુજરાતીઓની માતા અંબા પ્રત્યેની લાગણીઓ હવે વ્યાપારીકરણ અને નફાખોરીની ભેટ ચડી રહી છે.
મૌલિક નવરાત્રી કલ્ચરની જાળવણીની જરૂર
આજના સમયમાં, જ્યારે ગરબાની ઉજવણી વેપાર અને મનોરંજનમાં પરિવર્તિત થઈ રહી છે, ત્યારે મૌલિક નવરાત્રી કલ્ચરને ફરીથી સજીવ બનાવવાની તાતી જરૂર છે. ગરબાનો ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મતલબ માત્ર મનોરંજનમાં નથી, પરંતુ ભક્તિ અને સમાજના સમાન અધિકાર માટે છે. સરકાર અને સમાજ બંનેએ સાથે મળીને શેરી ગરબા અને અન્ય પ્રાચીન રીતે ઉજવાતી નવરાત્રીની પ્રથાઓને પુનઃસ્થાપિત કરવાની દિશામાં પ્રયત્નો કરવા જોઈએ.
તહેવારનો સાચો અર્થ
નવરાત્રીમાં લોકોના એક સમયે ભક્તિપૂર્વક એકત્ર થવા અને માતા દુર્ગાને સન્માન આપવાની ભાવના હતી. આજના સમયમાં, આ તહેવારને વધુ આધ્યાત્મિક અને સમાન્તાનું પ્રતિક બનવા દેવું જોઈએ. હા, મનોરંજનનો ભાગ અવિભાજ્ય છે, પણ તેનાથી પરંપરાગત અને ધાર્મિક મૂલ્ય છીનવી લેવું યોગ્ય નથી.
આ રીતે, નવરાત્રીનો જો સાચો ભાવ સમજવો હોય તો તે માત્ર મનોરંજનની ઉજવણીમાં નહિ પરંતુ લોકોની ભક્તિ અને આસ્થામાં મજબૂત સમાનતાનો ભાવ ઉભો કરવા જરૂરી છે.